POWSTRZYMAJ INWAZJĘ

ZOSTAŃ
ŁOWCĄ OBCYCH

O INICJATYWIE

ŁOWCA OBCYCH

      Projekt jest efektem podjęcia badań związanych z pracą doktorską poświęconą niekontrolowanemu przenikaniu pasożytów krewetek ozdobnych na rynek akwarystyczny oraz do środowiska naturalnego, a jednocześnie próby szerszego spojrzenia na problem nieprzestrzegania przepisów prawnych, niedostatecznego poziomu edukacji właścicieli akwariów, a także uwalniania gatunków akwariowych do wód naturalnych. Jako autor pracy, podzielam zdanie swoich Promotorów i wierzę, że działalność naukowa nie powinna skupiać się jedynie na pewnym wycinku, ale kompleksowym zrozumieniu problemu. 

Głównym celem projektu od samego początku jest lokalizowanie i obejmowanie monitoringiem roślin i zwierząt akwariowych introdukowanych do polskich wód, w których mogą stanowić zagrożenie dla naturalnego ekosystemu. W tym celu we współpracy z pracownikami naukowymi, przyrodnikami i akwarystami, tworzę ogólnodostępną mapę, a jednocześnie bazę stwierdzeń gatunków akwariowych na terenie Polski. 
Niestety, w niektórych sytuacjach, uwolnione gatunki są już na tyle rozprzestrzenione, że wymaga to mnóstwa pracy i opracowanych strategii zwalczania. Wydaje się, że rozwiązanie problemu ograniczyło się głównie to wprowadzenia przepisów prawnych opisujących ograniczenia posiadania, hodowli i dystrybucji gatunków zagrażających Polsce i UE, o których główni odbiorcy zostali niewystarczająco powiadomieni. Jakiekolwiek próby odłowu tych gatunków ze środowiska nie będą skuteczne, jeśli będą one wciąż (pomimo ograniczeń prawnych) nielegalnie dostępne na rynku akwarystycznym, czyli ich głównym źródle. Dlatego też, po przeprowadzeniu wstępnych rozmów z właścicielami akwariów, hodowli, sklepów i hurtowni zoologicznych, jak również przedstawicielami świata nauki oraz pracownikami inspekcji, zaproponowałem rozwiązania, które ograniczyłyby omawiamy problem. Realizowane działania ujawniły jednak kolejne zaniedbania. Na prośbę właścicieli sklepów i hurtowni akwarystycznych przedstawiłem zatem pełny wykaz gatunków podlegających prawnym ograniczeniom na terenie Polski i UE. Pomimo głównego celu, jakim są inwazyjne gatunki obce, w zestawieniu znalazły się także ślimaki z rodzaju Pomacea oraz ryby genetycznie modyfikowane, które również są przedmiotem nielegalnej dystrybucji. 

W odpowiedzi na duże zainteresowanie problemem stworzyłem niniejszą stronę, na której znajdą Państwo nie tylko informacje związane z moją działalnością, lecz także liczne definicje, zestawienia, fotografie oraz wyjaśnienia, których zadaniem jest promocja odpowiedzialności oraz dobrych praktyk w akwarystyce. 

PARTNERZy

PARTNERZY AKCJI

ZOSTAŃ ŁOWCĄ OBCYCH

DOŁĄCZ DO AKCJI NAMIERZANIA
GATUNKÓW OBCYCh W POLSKICH WODACH

Do udziału w inicjatywie zachęcamy wszystkich zainteresowanych. Szukamy zwierząt akwariowych, w tym ryb, skorupiaków i mięczaków, a także roślin akwariowych, które zostały introdukowane lub uciekły z hodowli akwariowej. Interesują nas dane zebrane przede wszystkim na obszarze miast, np. obecnych w parkach oczek wodnych, ale również naturalnych cieków i zbiorników wodnych. Poniżej prezentujemy instrukcję postępowania w przypadku wyrażenia chęci wsparcia projektu.

  •  Dokumentacja obserwacji
    Zaobserwowane rośliny i zwierzęta należy (jeśli to możliwe) policzyć oraz udokumentować ich obecność poprzez wykonanie fotografii. W przypadku odłowienia wykonaj fotografię umożliwiającą identyfikacją gatunku. Jeśli istnieje taka możliwość, zmierz długość i masę ciała każdego z odłowionych osobników. Pamiętaj by przestrzegać obowiązującego prawa i przy braku pewności co do gatunku spróbuj wykonać dokumentację niekoniecznie go odławiając.
 
  •  Dokumentacja warunków i miejsca odłowu
    Uzupełnij Kartę Obserwacji (do pobrania poniżej). Zapisz datę i godzinę odłowu. Wykonaj fotografie miejsca, w którym dokonano odłowu oraz określ jego współrzędne. Jeśli to możliwe zmierz wybrane parametry fizykochemiczne wody, takie jak temperatura wody czy pH.
 
  • Przekazanie danych
    Zgromadzone dane i fotografie prosimy przesłać na podany adres mailowy. Przesłanie danych jest równoznaczne z akceptacją ich dowolnego wykorzystania w celach naukowych, przy zachowaniu do nich praw przez ich autora. Poinformuj nas, czy wyrażasz zgodę na umieszczenie Twojego imienia i nazwiska, opcjonalnie reprezentowanej działalności, w podziękowaniach za udział poniżej mapy na tej stronie.

WYNIKI AKCJI

BAZA DANYCH

Cytowanie: Maciaszek, R. 2020. Łowca Obcych – Polish database of aquatic alien species. httpS://www.kumakshrimp.pl/IAS



Liczba Przedstawicieli wybranych gatunków odłowionych w ramach akcji

rak marmurkowy
Procambarus fallax f. virginalis
krewetka ozdobna
Neocaridina davidi
mini małż
Corbicula fluminea
mieczyka Hellera
Xiphophorus helleri
świderek
Melanoides tuberculata
rak luizjański
Procambarus clarkii
gupik
Poecilia reticulata
molinezja ostropyska
Poecilia sphenops
pirapitinga
Piaractus brachypomus
arowana srebrna
Osteoglossum bicirrhossum



Xiphophorus helleri (Heckel, 1848)
Mieczyk Hellera

Ponad 100 ryb Akwariowych zostało porzuconych w stawie miejskim w warszawie w 2019 roku. Osobniki, których nie udało się odłowić, nie przeżyły chłodniejszego okresu jesiennego w wyniku chorób. Pozostałe przeszły kwarantanne i zostały przekazane do akwarium edukacyjnego w piaseczyńskim LO.



AKWARIOWE GATUNKI OBCE

CZYLI o nieoDPOWIEDZIALNOŚCI AKWARYSTÓW

     Masowość produkcji zwierząt i roślin dostępnych w niskich cenach oraz dokonywanie zakupów pod presją chwili należą do jednych z głównych przyczyn ich porzucania. Dzieje się tak w następstwie znudzenia, problemu ze sprzedażą czy oddaniem, jak również nieznajomości biologii gatunku np. wiedzy o szybkim tempie reprodukcji czy osiąganiu rozmiarów, które w krótkim czasie mogą przerosnąć przewidziane akwarium.
Ograniczona liczba miejsc, do których gatunki te mogłyby realnie trafić powoduje, że problem ze zbywaniem podopiecznych rozwiązywany jest niekiedy poprzez spuszczenie ich w toalecie lub uwolnienie do środowiska. Wydaje się, że najważniejsze dla takich właścicieli jest unikanie perspektywy uśmiercenia podopiecznego. Przyjmując akwariowe ryby i bezkręgowce ozdobne za zwierzęta domowe, w myśl Ustawy z dnia 21 sierpnia 1997r. o ochronie zwierząt oba te rozwiązania mogą zostać uznane za znęcanie się nad zwierzętami. Uwalnianiu zwierząt akwariowych do wód naturalnych, zwykle pobliskiego cieku czy zbiornika wodnego, sprzyja wizja właściciela o podarowaniu podopiecznym tzw. szansy na drugiej życie. Tutaj pojawia się dodatkowo problem introdukcji gatunku obcego do środowiska przyrodniczego, czego zabrania art. 120 ust. 1 Ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. Efekty takich działań są dość dobrze poznane w różnych stronach świata i niestety kończą się negatywnie dla przedstawicieli introdukowanego gatunku, jak i wybranego ekosystemu wodnego. Przykładem mogą być liczne porzucenia, które miały miejsce na terenie Polski. Najczęściej do uwolnień dochodzi w wodach leżących na terenie lub pobliżu aglomeracji miejskich. Tylko w Warszawie opisano m.in..

  • uwolnienie arowany srebrnej Osteoglossum bicirrhosum o długości 40cm do Jeziora Powsinkowskiego w 2016r., ryba nie przeżyła wskutek wychłodzenia oraz uszkodzeń powstałych w wyniku kąsania przez rodzime gatunki
    ryb;

  •  uwolnienie gupików Poecilia reticulata oraz świderków Melanoides tuberculata do Kanału Żerańskiego w 2018 i 2019r., zwierzęta najprawdopodobniej nie przeżywają okresu zimowego;

  • uwolnienie ryb z rodzaju Xiphophorus czy molinezji ostropyskiej Poecilia sphenops do okresowego zbiornika sztucznego w parku Pole Mokotowskie w 2019r., regularne wprowadzane ryby, były prawdopodobnie przedmiotem tzw. ranczingu, czyli okresowej hodowli w miejskim zbiorniku z perspektywą odłowu namnożonej populacji w okresie jesiennym.   

     Oczywiście powyższe przykłady dotyczą jedynie gatunków, które charakteryzują się nikłymi szansami na przeżycie w polskich wodach o naturalnym reżimie termicznym. Jednakże introdukowanym gatunkom obcym zazwyczaj towarzyszą ich symbionty czy pasożyty, które nawet w przypadku śmierci wprowadzonych zwierząt, te mogą się przenieść i stworzyć zagrożenie dla gatunków rodzimych. Oprócz tego, są akwaryści, którzy chętnie pozyskują takie porzucone zwierzęta wprowadzając bez odpowiedniej kwarantanny do swoich akwariów. Należy pamiętać, że nawet zdrowo wyglądające osobniki pozyskane z takich zbiorników mogą być nosicielem chorób, które mogły w zbiorniku występować na gatunkach rodzimych, a ich ujawnienie może być zależne od stanu zdrowia zwierząt i atakować w momencie jego osłabienia. 

 

PoDSTAWY PRAWNE

Tekst ujednolicony ustawy można pobrać klikając tutaj (za pośrednictwem strony prawo.sejm.gov.pl)

Tekst ujednolicony ustawy można pobrać klikając tutaj (za pośrednictwem strony prawo.sejm.gov.pl)

W treści ustawy znajdziemy taki zapis: 

Art. 120. 1. Zabrania się wprowadzania do środowiska przyrodniczego oraz przemieszczania w tym środowisku roślin, zwierząt lub grzybów gatunków obcych. 


Słowniczek

Gatunek rodzimy to gatunek lub podgatunek występujący w obrębie swojego naturalnego i potencjalnie dyspersyjnego zasięgu, takiego, w którym takson ten żyje lub może żyć bez udziału człowieka.

Na podstawie,
Głowaciński Z., Okarma H., Pawłowski J., Solarz W. (red.) 2011. Gatunki obce w faunie Polski. Instytut Ochrony Przyrody PAN w Krakowie.

Gatunek obcy to gatunek wprowadzony świadomie lub przypadkowo zawleczony przez człowieka poza zasięg, w którym naturalnie występuje lub występował w przeszłości. Nie dotyczy to gatunków rozprzestrzeniających się spontanicznie poza ich naturalny zasięg, nawet jeśli jest to wynik przekształceń środowiska i krajobrazu, ani takich które pojawiają się masowo nieregularnie lub w krótkich okresach.

Na podstawie,
Głowaciński Z., Okarma H., Pawłowski J., Solarz W. (red.) 2011. Gatunki obce w faunie Polski. Instytut Ochrony Przyrody PAN w Krakowie.

Introdukcja oznacza celowe i/lub przypadkowe wprowadzenie (zawleczenie) przez człowieka gatunku poza jego znany naturalny zasięg. Inaczej, jest to wprowadzenie taksonu na zupełnie nowe dla niego tereny, często w odmienne warunki klimatyczne, na skutek likwidacji przez człowieka naturalnych barier oddzielających odrębne biogenicznie gatunki. 

Na podstawie,
Głowaciński Z., Okarma H., Pawłowski J., Solarz W. (red.) 2011. Gatunki obce w faunie Polski. Instytut Ochrony Przyrody PAN w Krakowie.

Najczęściej zadawane pytania

Najlepszym rozwiązaniem może być napisanie ogłoszenia z zamiarem oddania na forum akwarystycznym o zasięgu regionalnym czy ogólnopolskim. Większość zwierząt i roślin akwariowych nie będzie miała problemu ze znalezieniem nowego opiekuna. 

W przypadku dużych ryb i braku możliwości oddania warto zgłosić się do najbliższego ogrodu zoologicznego. Niektóre ogrody posiadają już akwaria, w których pływa nie jeden osobnik, który wyrósł z akwarium. 

Przede wszystkim przed każdym zakupem należy zapoznać się z biologią danego gatunku, chociażby po to by mógł spełniać swoją rolę jako zwierzęcia ozdobnego. W tym celu należy zapewnić mu właściwe warunki. Pomocne okażą się tu fora akwarystyczne, gdzie można zasięgnąć porad innych akwarystów. 

Przede wszystkim przed każdym zakupem należy zapoznać się z biologią danego gatunku, chociażby po to by mógł spełniać swoją rolę jako zwierzęcia ozdobnego. W tym celu należy zapewnić mu właściwe warunki. Pomocne okażą się tu fora akwarystyczne, gdzie można zasięgnąć porad innych akwarystów. 

AKWAMAPA

BAZA PUNKTÓW PRZYJAZNYCH AKWARYSTYCE



Liczba Przedstawicieli GATUNKÓW NAJCZĘŚCIEJ ODDAWANYCH DO SCHRONISK (w trakcie tworzenia)









Procambarus fallax (Hagen, 1870) f. virginalis
Rak marmurkowy

Wystarczyło uwolnienie nawet jednego osobnika tego gatunku, aby doprowadzić do wyginięcia płazów występujących w jednym ze stawów w Warszawie. Tylko w ciągu trzech miesięcy w ramach akcji odłowiono ponad 10 300 raków marmurkowych.

INWAZYJNE GATUNKI OBCE

STWARZAJĄCE ZAGROŻENIE DLA POLSKI I UNII EUROPEJSKIEJ

     Gatunki obce, które mogą nie tylko zaaklimatyzować się w nowym otoczeniu, ale też we względnie szybkim tempie i dużej liczbie kolonizować nowe siedliska, powodując przy tym negatywne efekty w ekosystemach wodnych i gospodarce, to inwazyjne gatunki obce, których przetrzymywanie, rozmnażanie, hodowla, oferowanie do sprzedaży podlegają ograniczeniom prawnym zgodnie z Rozporządzeniem UE nr 1143/2014 w sprawie działań zapobiegawczych i zaradczych w odniesieniu do wprowadzania i rozprzestrzeniania inwazyjnych gatunków obcych (gatunki stanowiące zagrożenie dla Unii Europejskiej) oraz Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 września 2011 r. w sprawie listy roślin i zwierząt gatunków obcych, które w przypadku uwolnienia do środowiska przyrodniczego mogą zagrozić gatunkom rodzimym lub siedliskom przyrodniczym (gatunki stanowiące zagrożenie w polskich wodach). W Polsce obowiązują obie te podstawy prawne, przy czym unijna jest nadrzędna w stosunku do polskiej.

Przykładowa introdukcja rozmnażającego się poprzez partenogenezę raka marmurkowego Procambarus fallax f. virginalis do lokalnego zbiornika może doprowadzić do całkowitej zagłady występujących w nim płazów, czego następstwem może być degradacja całego ekosystemu wodnego. W Polsce opisano już także kilka przykładów porzuceń raków luizjańskich Procambarus clarkii, jednego ze 100 najgroźniejszych inwazyjnych gatunków obcych na świecie.  Jednak najbardziej ekspansywne są małże z rodzaju Corbicula. Te żółte, oliwkowe lub brązowo ubarwione mięczaki występują już nie tylko na niemalże całej długości Odry, ale też w Wiśle na odcinku od Krakowa do Warszawy.
Oprócz typowych gatunków akwariowych nie należy zapominać o innych inwazyjnych gatunkach obcych, które dostały się do polskich i europejskich wód wskutek celowego lub przypadkowego przeniesienia np. z akwakulturą. Niektóre z nich, są niezgodnie z prawem wykorzystywane w tzw. akwarystyce biotopowej polskich wód, której zadaniem jest próba odtworzenia wybranego ekosystemu naturalnego. Przykładem tu może być rak pręgowaty Faxonius limosus, który wypiera rodzime gatunki raków, a ponadto może być nosicielem tzw. raczej dżumy, która razem z osobnikami pozyskanymi ze środowiska może zostać przeniesiona na rynek akwarystyczny powodując upadki wśród niektórych gatunków skorupiaków ozdobnych (np. rodzaj Cherax). 

LISTA INWAZYJNYCH GATUNKÓW OBCYCH
STWARZAJĄCYCH ZAGROŻENIE DLA POLSKI I UNII EUROPEJSKIEJ Wykorzystywane lub potencjalnie występujące w akwarystyce

Ryby

  • *babka bycza Neogobius melanostomus1
  • *babka łysa Neogobius gymnotrachelus1
  • babka marmurkowata Proterorhinus marmoratus1
  • *babka szczupła Neogobius fluviatilis1
  • bass słoneczny Lepomis gibbosus2
  • czebaczek amurski Pseudorasbora parva1,2
  • pirapitinga Piaractus brachypomus1
  • sumik karłowaty Ameiurus nebulosus1
  • sumik koralowy Plotosus lineatus2
  • trawianka Perccottus glenii1,2

Płazy

  • żaba rycząca Lithobates catesbeianus1,2

Gady

  • żółw jaszczurowaty Chelydra serpentina1
  • żółw ostrogrzbiety Grapthemys pseudogographica1
  • **żółw malowany Chrysemys picta1
  • **żółw ozdobny (wszystkie podgatunki) Trachemys scripta1,2

Skorupiaki

  • *krab wełnistoręki Eriocheir sinensis1,2
  • *rak pręgowaty Faxonius limosus1,2
  • *rak luizjański Procambarus clarkii1,2
  • rak marmurkowy Procambarus fallax f. virginalis2
  • *rak sygnałowy Pacifastacus leniusculus1,2
  • Faxonius virilis2

Mięczaki

  • *ostryga pacyficzna Crassostrea gigas1
  • szczeżuja chińska Sinanodonta woodiana1
  • ***Corbicula fluminea1
  • ***Corbicula fluminalis1

Rośliny

  • alternatera krokodylowa Alternanthera philoxeroides2
  • hiacynt wodny Elodea nuttallii1
  • kabomba karolińska Cabomba caroliniana2
  • moczarka delikatna Eichhornia crassipes1
  • salwinia uciążliwa Salvinia molesta (Salvinia adnata)2
  • wąkrotka jaskrowata Hydrocotyle ranunculoides2
  • wywłócznik brazylijski Myriophyllum aquaticum2
  • wywłócznik różnolistny Myriophyllum heterophyllum2
  • Ludwigia grandiflora2
  • Ludwigia peploides2

* Nie dotyczy okazów przetrzymywanych poza akwenami w celach spożywczych.

** Nie dotyczy okazów wpisanych w dniu wejścia w życie rozporządzenia do rejestru starosty na podstawie art. 64 ust. 1 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody.

*** Na rynku akwarystycznym dostępne także pod nazwami: mini małż (żółte, oliwkowe, brązowe), Corbicula javanicus,  Corbicula jawajska, Corbicula sp. 

PoDSTAWY PRAWNE

Tekst rozporządzenia można pobrać klikając tutaj (za pośrednictwem strony eur-lex.europa.eu)

Listę inwazyjnych gatunków obcych uznanych za stwarzające zagrożenie dla Unii można pobrać klikając tutaj (za pośrednictwem strony gdos.gov.pl)

Słowniczek

Gatunek obcy to gatunek wprowadzony świadomie lub przypadkowo zawleczony przez człowieka poza zasięg, w którym naturalnie występuje lub występował w przeszłości. Nie dotyczy to gatunków rozprzestrzeniających się spontanicznie poza ich naturalny zasięg, nawet jeśli jest to wynik przekształceń środowiska i krajobrazu, ani takich które pojawiają się masowo nieregularnie lub w krótkich okresach.

Na podstawie,
Głowaciński Z., Okarma H., Pawłowski J., Solarz W. (red.) 2011. Gatunki obce w faunie Polski. Instytut Ochrony Przyrody PAN w Krakowie.

Gatunek inwazyjny to taki, który we względnie szybkim tempie i dużej liczbie osobników kolonizuje nowe tereny i siedliska, wywołując przy tym negatywne, niekiedy katastrofalne efekty w ekosystemach i gospodarce. Inwazyjność dotyczy zarówno gatunków obcych, jak i rodzimych, poszerzających swój areał lub spektrum siedliskowe.

Na podstawie,
Głowaciński Z., Okarma H., Pawłowski J., Solarz W. (red.) 2011. Gatunki obce w faunie Polski. Instytut Ochrony Przyrody PAN w Krakowie.

Inwazyjny gatunek obcy to gatunek obcego pochodzenia, którego wprowadzenie czy zawleczenie wywołuje zagrożenia dla lokalnej różnorodności biologicznej i/lub gospodarki człowieka. Inaczej, jest to gatunek introdukowany bądź wtórnie introdukowany, który rozprzestrzenił się poza swoim dotychczasowym zasięgiem, gdzie stał się czynnikiem zmian i zagrożeń ekologicznych.

Na podstawie,
Głowaciński Z., Okarma H., Pawłowski J., Solarz W. (red.) 2011. Gatunki obce w faunie Polski. Instytut Ochrony Przyrody PAN w Krakowie.


KLUCZ DO IDENTYFIKACJI WYBRANYCH GATUNKÓW

Najczęściej zadawane pytania

Zgodnie z obowiązującymi podstawami prawnymi przetrzymywanie, rozmnażanie, hodowla oraz wprowadzanie do obrotu gatunków widniejących na powyższej liście, podlega ograniczeniom prawnym. Na rynku akwarystycznym obrót tymi gatunkami jest nielegalny. 

W przypadku posiadania takich gatunków należy przede wszystkim: 

  • nie uwalniać ich do środowiska naturalnego
  • nie przekazywać dalej (nie sprzedawać, nie oddawać)
  • nie kupować nowych

W przypadku posiadania dużych liczb zwierząt (hodowle/sklepy) można wykorzystać je jako żywy pokarm dla innych zwierząt. 

W takiej sytuacji należy grzecznie (!) poinformować właściciela o problemie. W większości przypadków właściciele nie są świadomi problemu.

W tym celu najwygodniej jest pokazać adres tej strony. 

Nie. Obecność tych gatunków w sklepach i hurtowniach zoologicznych wynika z braku świadomości ich właścicieli, a także niesprawnego systemu kontroli.

Niezależnie od opisu pod jakim kupiono inwazyjny gatunek obcy to wciąż gatunek stanowiący zagrożenie. 

Istnieje taka możliwość. W tym celu należy wysłać stosowny wniosek do właściwej Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska. 

Jednakże istnieje niewielka szansa na zezwolenie na posiadanie takich gatunków w celach ozdobnych w akwarystyce.

Zgłoszenia można przesyłać do właściwej Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska. 

Przed dokonaniem zgłoszenia zalecam poinformowanie właściciela sklepu/hodowli o problemie. W większości przypadku właściciele posiadają takie gatunki w swojej ofercie nieświadomie.

Zachęcam przede wszystkim do promocji w swoim otoczeniu stosowania dobrych praktyk w akwarystyce poprzez działanie zgodnie z obowiązującym prawem. W sposób przyjazny i wyrozumiały warto informować o właściwym postępowaniu z posiadanymi gatunkami. 

PLAKATY EDUKACYJNE









Pomacea sp.

Niektóre ślimaki z rodzaju Pomacea, w akwarystyce znane pod nazwą "ampularia" są groźnym szkodnikiem upraw roślin na całym świecie. Ze względu na opisany przypadek występowania przedstawicieli tego rodzaju w Europie, Unia Europejska wydała Rozporządzenie ograniczające dystrybucję tych ślimaków. Od roku 2013 "ampularie" są nielegalnie utrzymywane w akwarystyce - zezwolenia na posiadanie możliwe są jedynie w przypadku instytucji naukowych oraz na potrzeby inspekcji pracowników kontroli.

Ślimaki z rodzaju Pomacea

STWARZAJĄCE ZAGROŻENIE dla UPRAW ROŚLIN W UNII EUROPEJSKIEJ

          Niektóre ślimaki z rodzaju Pomacea, w akwarystyce znane pod nazwą „ampularia” są groźnym szkodnikiem upraw roślin na całym świecie. Ich negatywny wpływ na uprawy został opisany także w Europie, a kolejne badania naukowe wykazały realne zagrożenie dla krajów Europy Południowej, w tym wielu członków Unii Europejskiej. Choć nie wszystkie gatunki z tego rodzaju faktycznie szkodzą, ze względu na możliwy problem z rozróżnieniem gatunków (zarówno przez pracowników inspekcji, jak i prywatnych właścicieli, akwarystów), UE wydała Rozporządzenie regulujące rozprzestrzenianie się przedstawicieli rodzaju Pomacea, a więc wszystkich „ampularii”. Polski rynek akwarystyczny jest obecnie jednym z głównych źródeł tych ślimaków w Europie. Choć w samej Polsce ślimaki te nie stanowią zagrożenia dla upraw (uwolnione osobniki najprawdopodobniej nie przeżyłyby chłodniejszego okresu zimowego), tak ich dalsze rozprzestrzenianie na kontynencie może przyczynić się m.in. do wzrostu cen wybranych produktów spożywczych, z których obywatele UE, także Polacy. 

PoDSTAWY PRAWNE

Tekst rozporządzenia można pobrać klikając tutaj (za pośrednictwem strony prawo.sejm.gov.pl)

W treści rozporządzenia znajdziemy taki zapis:

Na podstawie art. 10 ust. 1 pkt 1, 3 i 4, art. 20 ust. 1 pkt 4–6 oraz art. 20 ust. 3 ustawy z dnia 18 grudnia 2003 r. o ochronie roślin (Dz. U. z 2008 r. Nr 133, poz. 849, z późn. zm.3)) zarządza się, co następuje:

§ 1. Rozporządzenie określa:
1) szczegółowe sposoby postępowania przy zwalczaniu i zapobieganiu rozprzestrzenianiu się ślimaków z rodzaju
Pomacea (Perry), zwanych dalej „ślimakami”, w tym:
a) metody zwalczania i zapobiegania rozprzestrzenianiu się ślimaków,
b) sposób wyznaczania stref, w których powinny być stosowane środki w celu zwalczania lub zapobiegania rozprzestrzenianiu się ślimaków,
c) warunki prowadzenia produkcji, obrotu oraz przemieszczania roślin przeznaczonych do sadzenia, które mogą
rosnąć wyłącznie w wodzie lub w glebie stale nasiąkniętej wodą, innych niż nasiona, w szczególności należących
do rodzajów Oryza, Typha i Utricularia oraz gatunków Eleocharis cellulosa, Pontederia cordata, Panicum henitomon i Bacopa caroliniana, zwanych dalej „roślinami podatnymi na porażenie”;

§ 8. Do ślimaków przepisy ustawy dotyczące organizmów kwarantannowych stosuje się w zakresie określonym w art. 9 ustawy.

Tekst ujednolicony ustawy można pobrać klikając tutaj (za pośrednictwem strony prawo.sejm.gov.pl)

W ustawie o ochronie roślin z dnia 18 grudnia 2003 r. znajdziemy taki zapis:

Art. 9. Przepisy art. 6–8a stosuje się odpowiednio do organizmów niekwarantannowych, mając na uwadze ujednolicenie działań podejmowanych w tym zakresie na terytorium Wspólnoty. 

Art. 6. 1. Organizmy kwarantannowe podlegają obowiązkowi zwalczania i nie mogą być wprowadzane, przemieszczane, hodowane lub przechowywane na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, z zastrzeżeniem art. 33 ust. 1. 

Art. 33. 1. Organizmy kwarantannowe lub rośliny, produkty roślinne lub przedmioty, porażone przez te organizmy lub niespełniające wymagań specjalnych, lub których wprowadzanie i przemieszczanie jest zabronione, mogą być w przypadku roślin, produktów roślinnych lub przedmiotów wprowadzane lub przemieszczane, a w przypadku organizmów kwarantannowych – przechowywane, hodowane lub wykorzystywane na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli są przeznaczone na potrzeby:
1) Inspekcji albo
2) podmiotów prowadzących prace naukowo-badawcze lub prace nad tworzeniem
nowych odmian roślin uprawnych, zwane dalej „pracami badawczymi”, jeżeli podmioty te uzyskały pozwolenie Głównego Inspektora na prowadzenie tych prac. 

Tekst ujednolicony ustawy można pobrać klikając tutaj (za pośrednictwem strony prawo.sejm.gov.pl)

Ślimaki z rodzaju Pomacea występują w wykazie agrofagów kwarantannowych dla Unii (Załącznik II) pod kodem [1POMAG], których wprowadzanie, przemieszczanie, utrzymywanie, rozmnażanie i uwalnianie na terytorium Unii Europejskiej jest prawnie ograniczone i zakazane na podstawie art. 5 ustawy. 

Wykorzystywanie ślimaków Pomacea na terytorium Wspólnoty, w tym Polski jest karalne. Ustawa precyzyjnie określa wysokość administracyjnych kar pieniężnych, które wynoszą od 500 do 5000zł, przy czym kary dotyczą każdego produktu, którego dotyczy naruszenie (art. 58). 

Warto zaznaczyć, że od dnia 14 grudnia 2019r. wszystkie rośliny do sadzenia, w tym rośliny akwariowe, wymagają zaopatrzenia w paszport roślin, w przypadku ich przemieszczania na terytorium Unii. W związku z powyższym, ocena w celu wydania paszportu roślin dla roślin akwariowych obejmuje także ślimaki Pomacea (paszport roślin zobowiązuje do tego by rośliny były wolne od agrofagów kwarantannowych). 

Słowniczek

Organizm kwarantannowy to organizm szkodliwy o potencjalnym znaczeniu gospodarczym dla obszaru zagrożonego, na którym dotychczas nie występuje, albo występuje, lecz nie jest szeroko rozprzestrzeniony i podlega urzędowemu zwalczaniu. 

Na podstawie definicji zasięgniętej ze słownika pojęć Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa (www.piorin.gov.pl)

 

Rodzaj Pomacea obejmuje ponad 30 gatunków ślimaków, w tym także gatunki wykorzystywane w akwarystyce takie jak:

  • Pomacea bridgesii (Pomacea diffusa)
  • Pomacea canaliculata

Najczęściej zadawane pytania

Zgodnie z podanymi podstawami prawnymi przetrzymywanie, hodowla oraz wykorzystywanie ślimaków z rodzaju Pomacea na terenie Polski i Unii Europejskiej dla potrzeb akwarystyki jest nielegalne. 

W przypadku posiadania tych ślimaków należy przede wszystkim: 

  • nie uwalniać ślimaków do środowiska naturalnego
  • nie rozmnażać (jaja ślimaków można w prosty sposób eliminować)
  • nie przekazywać dalej (nie sprzedawać, nie oddawać)
  • nie kupować nowych

Ślimaki można wykorzystać jako pokarm dla innych zwierząt akwariowych. 

Nie. Zgodnie z Ustawą z dnia 13 lutego 2020 r. o ochronie roślin przed agrofagami oraz obecnością ślimaków Pomacea na liście agrofagów kwarantannowych dla Unii, wszystkie ślimaki Pomacea podlegają obowiązkowemu zwalczaniu. Z obowiązku zwolnione są podmioty, które otrzymały stosowne zezwolenie od właściwego Inspektora, a przy tym spełniają szereg wymogów ustalonych przez Ustawę. Nie wydaje się takiej zgody na potrzeby hobby, jakim jest akwarystyka, a np. do celów naukowych realizowanych przez instytucje naukowe. 

Tym samym inni użytkownicy (akwaryści, hodowle, sklepy i hurtownie zoologiczne) nie mogą otrzymać zezwolenia na przetrzymywanie, rozmnażanie, hodowlę i wprowadzanie do obrotu ślimaków z rodzaju Pomacea.

Nie. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 9 sierpnia 2013r. w sprawie zwalczania i zapobieganie rozprzestrzenianiu się ślimaków z rodzaju Pomacea, ograniczeniu podlegają wszystkie ślimaki z tego rodzaju, niezależnie od gatunku. 

Zgłoszenia należy przesyłać do właściwego wojewódzkiego inspektora Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa.

Przed dokonaniem zgłoszenia zachęcam do zwrócenia (grzecznie!)  uwagi właścicielowi ślimaków. W większości przypadków właściciele nie są świadomi problemu. 

Zachęcam przede wszystkim do promocji w swoim otoczeniu stosowania dobrych praktyk w akwarystyce poprzez działanie zgodnie z obowiązującym prawem. W sposób przyjazny i wyrozumiały warto informować o właściwym postępowaniu z posiadanymi gatunkami. 

PLAKATY EDUKACYJNE










Genetycznie Modyfikowana Tetra Fluo
Gymnocorymbus ternetzi (Boulenger, 1895)

Kolorowe ryby nie zawsze pochodzą z natury. Część z nich została sztucznie zabarwiona przez człowieka poprzez wprowadzenie genów innych zwierząt, takich jak parzydełkowce czy korale. Posiadanie ryb genetycznie modyfikowanych (GM) wymaga stosownych zezwoleń. Ryby Genetycznie Modyfikowane (GM) zarówno w Polsce, jak i innych krajach Unii Europejskiej wymagają zezwolenia na ich posiadanie i podlegają obowiązkowi rejestracji. Osobniki GM dostępne w handlu, pomimo obostrzeń, nie posiadają wymaganych certyfikatów.

Ryby Genetycznie Modyfikowane

ROZPRZESTRZENIANE BEZ WYMAGANYCH ZEZWOLEŃ

          Kolorowe ryby nie zawsze pochodzą z natury. Część z nich została sztucznie zabarwiona przez człowieka poprzez wprowadzenie genów innych zwierząt, takich jak parzydełkowce czy korale. Ryby Genetycznie Modyfikowane (GM) zarówno w Polsce, jak i innych krajach Unii Europejskiej wymagają zezwolenia na ich posiadanie i podlegają obowiązkowi rejestracji. Osobniki GM dostępne w handlu, pomimo obostrzeń, nie posiadają żadnych certyfikatów. Są to zwierzęta importowane w znacznej mierze z krajów azjatyckich, w których są rozmnażane, a prawo nie jest tam aż tak rygorystycznie przestrzegane. 

Wprowadzenie ryb GM posiadających barwniki fluorescencyjne do akwariów przede wszystkim wypacza piękno natury.  Nawet w przypadku stosowania tradycyjnej selekcji ubarwienia i uzyskiwania wzorów niewystępujących w przyrodzie, ryby wciąż dysponują barwami stanowiącymi element ich języka, za pomocą którego się porozumiewają. Wprowadzanie genów zwierząt im obcych, a więc nieznanych barwników może zaburzać komunikację ryb. Poza tym istnieją badania naukowe, które wykluczają negatywny wpływ ubarwienia fluorescencyjnego na same ryby.

Obecnie dostępne ryby GM nie stanowią bezpośredniego zagrożenia dla polskiej przyrody. W przypadku uwolnienia najprawdopodobniej nie przeżyłyby okresu zimowego. Niezależnie od tego, przypominam, że uwalnianie zwierząt ozdobnych do wód i nawet w przypadku nieprzeżycia ryb, do środowiska mogą przeniknąć jej symbionty i choroby, mogące mieć negatywny wpływ na nowe otoczenie. 

Na rynku akwarystycznym dostępne są następujące gatunki ryb, wśród których mogą występować wersje zmodyfikowane genetycznie:

  • bojownik wspaniały Betta splendens 
  • brzanka sumatrzańska Puntigrus tetrazona*
  • danio pręgowany Danio rerio* 
  • grubowarg dwubarwny Epalzeorhynchos bicolor*
  • pielęgnica zebra Amatitlania nigrofasciata
  • pirapitinga Piaractus brachypomus
  • skalar Pterophyllum scalare
  • ryżanka japońska, medaka Oryzias latipes
  • żałobniczka zwyczajna, czarna tetra Gymnocorymbus ternetzi*  
 
* potwierdzone w sprzedaży na polskim rynku

PoDSTAWY PRAWNE

Tekst decyzji można pobrać klikając tutaj (za pośrednictwem strony prawo.sejm.gov.pl)

Słowniczek

Organizm Genetycznie Zmodyfikowany (GMO) to organizm inny niż ludzki, w którym materiał genetyczny został zmieniony w sposób niezachodzący w warunkach naturalnych wskutek krzyżowania lub naturalnej rekombinacji. 

Na podstawie definicji zasięgniętej z Ustawy z dnia 22 czerwca 2001 r. o mikroorganizmach i organizmach genetycznie modyfikowanych

Ryby,  których materiał genetyczny został zmieniony w sposób niezachodzący w warunkach naturalnych wskutek krzyżowania lub naturalnej rekombinacji. Do ryb GM dostępnych na rynku należą gatunki, w których wprowadzono geny od innych zwierząt, takich jak parzydełkowce czy korale.

W przypadku ryb GM występujących w akwarystyce, ubarwienie wynikające z wprowadzenia genu jest przekazywane kolejnym pokoleniom.

Ryby, którym przyżyciowo wstrzykuje/wprowadza się barwnik. Powstałe barwy nie są przekazywane kolejnym pokoleniom.  

DLA Akwarystów

Należy przede wszystkim nie przekazywać zwierząt dalej, nie rozmnażać ich i nie kupować nowych. 

Nie. Ryby GM wymagają stosownego certyfikatu przyznawanego każdemu ich właścicielowi, który musi spełnić szereg wymogów ustalonych przez Ustawę do ich przetrzymywania. Takim dokumentem nie jest paragon, faktura, ani certyfikat zdrowia (Health Certificate) uzyskiwany z importowanymi zwierzętami. 

Istnieje taka możliwość, jednak jest ona zarezerwowana na potrzeby m.in. prowadzenia badań naukowych przez instytucje naukowe, które muszą spełnić szereg wymagań wymienianych przez Ustawę. 

Zachęcam przede wszystkim do promocji w swoim otoczeniu stosowania dobrych praktyk w akwarystyce poprzez działanie zgodnie z obowiązującym prawem. W sposób przyjazny i wyrozumiały warto informować o właściwym postępowaniu z posiadanymi gatunkami. 

PLAKATY EDUKACYJNE










Sztucznie barwiona Tetra
Gymnocorymbus ternetzi (Boulenger, 1895)

Nie wszystkie sztuczne barwy ryby zawdzięczają modyfikacjom genetycznym. Większości z nich barwnik wprowadza się w inny, bardziej drastyczny sposób.

Ryby BARWIONE SZTUCZNIE

Znęcanie się nad zwierzętami?

          Ten wątek pozostawiłem na koniec. Istnieje różnica między rybami genetycznie modyfikowanymi, a sztucznie barwionymi. Podczas gdy te pierwsze rodzą się już zmienione, tak te ostatnie są farbowane przyżyciowo, najczęściej poprzez iniekcję barwnika do wybranych tkanek ryby. Tego procesu wiele osobników niestety nie przeżywa. Warto jednak wiedzieć, że takie ryby również są dostępne na polskim rynku zoologicznym. Wkrótce opiszę także ten temat.